Giới thiệu
Internet đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống, từ công việc, học tập đến giải trí và giao tiếp. Tuy nhiên, cùng với những tiện ích vượt trội, các thủ đoạn lừa đảo online ngày càng gia tăng, trở nên tinh vi và gây thiệt hại nghiêm trọng về tài sản lẫn tinh thần. Theo báo cáo của Global Anti-Scam Alliance (2023), 70% người Việt Nam từng nhận ít nhất một cuộc gọi hoặc tin nhắn lừa đảo mỗi tháng. Con số này cho thấy mức độ phổ biến và nguy hiểm của loại tội phạm này.
“Cẩm nang Chung tay phòng, chống lừa đảo online” là tài liệu phối hợp giữa Cục An ninh mạng và Phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Bộ Công an) và Google, nhằm trang bị kiến thức, kỹ năng nhận diện và phòng tránh các hình thức lừa đảo trực tuyến phổ biến. Tài liệu này nằm trong chiến dịch “Lừa đảo Online – Chung tay phòng, chống!”, hướng tới xây dựng một môi trường mạng an toàn, lành mạnh cho mọi người.
Từ khóa chính: Lừa đảo online, phòng chống lừa đảo, an ninh mạng, bảo mật trực tuyến.
1. Toàn cảnh tình hình lừa đảo trực tuyến tại Việt Nam
Thực trạng đáng báo động
Tính đến tháng 5/2025, Việt Nam có hơn 78,4 triệu người dùng Internet (chiếm 80% dân số) và 72 triệu người dùng mạng xã hội, với tổng cộng gần 170 triệu kết nối di động (Nguồn: Bộ Thông tin và Truyền thông). Sự bùng nổ của công nghệ thông tin và thanh toán điện tử đã tạo điều kiện cho các đối tượng xấu triển khai các phương thức lừa đảo tinh vi, có tổ chức và mang tính xuyên quốc gia.
- Thống kê đáng chú ý:
- Năm 2024: Phát hiện hơn 6.000 vụ lừa đảo công nghệ cao, thiệt hại hơn 12.000 tỷ đồng.
- Từ giữa tháng 2 đến tháng 5/2025: Hàng trăm vụ lừa đảo gây thiệt hại gần 1.000 tỷ đồng.
- Từ 14/10 đến 10/11/2024: Gần 18.000 lượt phản ánh về hành vi lừa đảo trực tuyến (Cổng Cảnh báo an toàn thông tin).
Thách thức từ các tổ chức lừa đảo
Nhiều tổ chức lừa đảo hoạt động theo mô hình “làng nghề” hoặc “tập đoàn lừa đảo”, thường đặt trụ sở tại các quốc gia như Campuchia, Lào, Philippines, tận dụng các đặc khu kinh tế với thời hạn thuê đất dài hạn, gây khó khăn cho công tác điều tra và xử lý.
Giải pháp đề xuất
- Nâng cao nhận thức: Tìm hiểu thông tin từ các nguồn chính thống.
- Cẩn trọng khi giao dịch trực tuyến: Kiểm tra kỹ trước khi nhấp vào liên kết hoặc cung cấp thông tin cá nhân.
- Báo cáo kịp thời: Liên hệ cơ quan Công an khi phát hiện dấu hiệu lừa đảo.
Từ khóa phụ: Tình hình lừa đảo trực tuyến, an ninh mạng Việt Nam, tội phạm công nghệ cao.
Các hình thức lừa đảo trực tuyến phổ biến và biện pháp phòng, chống
Dưới đây là các hình thức lừa đảo online phổ biến tại Việt Nam, kèm theo kịch bản dẫn dắt và cách phòng tránh: Lừa đảo mạo danh cơ sở giáo dục
- Phương thức: Giả danh nhân viên trường học, thông báo học bổng du học, hoàn tiền học phí hoặc mời tham gia trại hè. Yêu cầu nạn nhân chuyển tiền đặt cọc hoặc nhấp vào liên kết độc hại để đánh cắp thông tin ngân hàng.
- Kịch bản dẫn dắt:
- Tạo thông báo giả với logo, con dấu giống thật.
- Liên hệ qua email, tin nhắn, điện thoại, thông báo “đủ điều kiện nhận học bổng”.
- Tạo áp lực thời gian để ép nạn nhân chuyển tiền hoặc cung cấp thông tin.
- Dẫn dụ nhấp vào liên kết giả để đánh cắp mã OTP (One-Time Password – Mã xác thực một lần).
- Nguy trang bằng trang web và trang mạng xã hội giả: Tất cả tương tác đều diễn ra qua các kênh trông có vẻ rất uy tín, hợp pháp nhưng thực chất là giả mạo.
- Biện pháp phòng, chống:
- Xác minh thông tin qua kênh chính thức của trường.
- Cảnh giác với các yêu cầu thanh toán gấp hoặc chứng minh tiền gửi được gửi qua các kênh không chính thức.
- Không nhấp vào liên kết lạ hoặc cung cấp thông tin tài chính.
- Báo cáo hoạt động đáng ngờ cho trường học và cơ quan chức năng.
Lừa đảo thu hồi vốn treo
- Phương thức: Giả danh công an, luật sư, cam kết thu hồi tiền bị lừa trước đó. Yêu cầu nạn nhân chuyển khoản để “xử lý hồ sơ”.
- Kịch bản dẫn dắt:
- Tạo trang web, tài khoản mạng xã hội giả mạo cơ quan chức năng.
- Nhắm vào nạn nhân từng bị lừa, khai thác tâm lý tiếc tiền.
- Tăng độ tin tưởng qua hình ảnh và truyền thông giả
- Dụ người dân chủ động liên hệ
- Giăng bẫy nhiều lớp
- Biện pháp phòng, chống:
- Bộ Công an không ủy quyền cho bất kỳ tổ chức nào thu hồi vốn treo qua mạng xã hội.
- Trình báo trực tiếp tại cơ quan Công an, không chuyển tiền cho các đối tượng lạ.
Lừa đảo thanh toán dịch vụ
- Phương thức: Giả danh nhân viên điện lực, viễn thông, yêu cầu thanh toán dịch vụ hoặc cập nhật thông tin qua ứng dụng giả mạo.
- Kịch bản dẫn dắt:
- Gọi từ số lạ, thông báo dịch vụ chưa thanh toán và đe dọa cắt dịch vụ.
- Hướng dẫn cài ứng dụng giả mạo, yêu cầu nhập thông tin ngân hàng và mã OTP.
- Biện pháp phòng, chống:
- Chỉ tải ứng dụng từ Google Play hoặc App Store.
- Không cung cấp thông tin tài khoản, mã OTP qua điện thoại hoặc mạng xã hội.
- Liên hệ ngân hàng để khóa tài khoản nếu nghi ngờ bị lừa.
Lừa đảo mua bán và du lịch trực tuyến
- Phương thức: Giả danh đại lý du lịch, tạo trang web giả với ưu đãi hấp dẫn, yêu cầu đặt cọc và sau đó chặn liên lạc.
- Kịch bản dẫn dắt:
- Tạo trang mạng xã hội giả giống các đơn vị uy tín.
- Chào giá ưu đãi, yêu cầu chuyển cọc vào tài khoản cá nhân.
- Báo lỗi chuyển khoản, yêu cầu chuyển thêm tiền, sau đó biến mất.
- Biện pháp phòng, chống:
- Kiểm tra chứng chỉ bảo mật (HTTPS, biểu tượng khóa trên trình duyệt).
- Liên hệ trực tiếp khách sạn qua số điện thoại chính thức.
- Sử dụng nền tảng đặt phòng uy tín như Booking.com, Agoda.
Lừa đảo mạo danh cán bộ Công an, Viện Kiểm sát, Tòa án
- Phương thức: Gọi điện đe dọa nạn nhân liên quan đến vụ án giả mạo (rửa tiền, ma túy), yêu cầu chuyển tiền hoặc cung cấp thông tin ngân hàng.
- Kịch bản dẫn dắt:
- Gọi từ số lạ, tự xưng là cán bộ cơ quan chức năng.
- Gửi văn bản giả (lệnh bắt, phong tỏa tài sản) để gây hoang mang.
- Yêu cầu mở tài khoản mới và cung cấp thông tin để chiếm đoạt tiền.
- Biện pháp phòng, chống:
- Cơ quan chức năng không làm việc qua điện thoại để đe dọa hoặc yêu cầu chuyển tiền.
- Liên hệ Công an gần nhất để xác minh.
Lừa đảo tình cảm trục lợi tài chính
- Phương thức: Giả danh người thành đạt, xây dựng lòng tin qua mạng xã hội, dụ nạn nhân đầu tư vào sàn giả mạo.
- Kịch bản dẫn dắt:
- Tạo tài khoản giả với hình ảnh hấp dẫn, giả làm bác sĩ, kỹ sư.
- Nhắm vào đối tượng dễ tổn thương, xây dựng mối quan hệ thân thiết.
- Dụ đầu tư vào sàn giả, cho thắng nhỏ ban đầu, sau đó chiếm đoạt số tiền lớn.
- Biện pháp phòng, chống:
- Hạn chế chia sẻ thông tin cá nhân trên mạng xã hội.
- Không tin vào cơ hội đầu tư “chắc chắn thắng” từ người lạ.
- Báo cáo ngay khi nghi ngờ lừa đảo.
Lừa đảo đầu tư trên nền tảng giả mạo
- Phương thức: Giả danh nhân viên sàn giao dịch, kêu gọi đầu tư với lợi nhuận cao, sau đó đánh sập tài khoản hoặc sàn.
- Kịch bản dẫn dắt:
- Gọi từ số lạ, giới thiệu cơ hội đầu tư hấp dẫn.
- Thêm vào nhóm chat với “chuyên gia” và “nhà đầu tư cò mồi”.
- Cho thắng nhỏ ban đầu, dụ nạp thêm tiền, sau đó khóa tài khoản.
- Biện pháp phòng, chống:
- Chỉ đầu tư vào sàn được cấp phép bởi cơ quan quản lý (như Ủy ban Chứng khoán Nhà nước).
- Kiểm tra pháp lý và địa chỉ của sàn trước khi đầu tư.
- Trình báo Công an nếu phát hiện dấu hiệu lừa đảo.
Từ khóa phụ: Lừa đảo mạo danh, phòng chống lừa đảo online, bảo mật thông tin cá nhân.
An toàn hơn khỏi lừa đảo trực tuyến cùng các giải pháp từ Google
Google tích hợp các tính năng bảo mật mặc định (default security) trong sản phẩm, giúp bảo vệ người dùng khỏi lừa đảo trực tuyến:
Xác thực ứng dụng Chính phủ
- Tính năng: Từ tháng 12/2024, Google Play triển khai xác thực hơn 110 ứng dụng Chính phủ tại Việt Nam, hiển thị nhãn “Government” để phân biệt ứng dụng hợp pháp.
- Lợi ích: Giúp người dùng tránh tải ứng dụng giả mạo.
Duyệt web an toàn (Safe Browsing)
- Tính năng: Tự động kiểm tra trang web và tệp tải xuống, cảnh báo nếu phát hiện nội dung độc hại.
- Thành tựu: Bảo vệ hơn 5 tỷ thiết bị toàn cầu, được tích hợp trên Chrome, Firefox, Safari.
- Lợi ích: Ngăn chặn truy cập vào trang web lừa đảo hoặc chứa phần mềm độc hại.
Google Play Protect
- Tính năng: Quét ứng dụng trên Android để phát hiện phần mềm độc hại.
- Thành tựu: Ngăn chặn hơn 4,5 triệu lượt cài đặt ứng dụng độc hại tại Việt Nam.
- Lợi ích: Đảm bảo thiết bị Android an toàn trước ứng dụng giả mạo.
Gmail
- Tính năng: Chặn 99,9% thư rác, lừa đảo, phần mềm độc hại, bảo vệ 2,5 tỷ hộp thư mỗi ngày.
- Biện pháp:
- Yêu cầu xác thực email, giảm 65% email không xác thực (2023).
- Cho phép hủy đăng ký email hàng loạt dễ dàng.
- Lợi ích: Ngăn chặn email giả mạo mạo danh tổ chức uy tín.
Google Điện Thoại (Phone by Google)
- Tính năng: Xác minh danh tính người gọi, chặn cuộc gọi rác, tích hợp tính năng Sàng lọc cuộc gọi (Call Screen).
- Lợi ích: Bảo vệ người dùng khỏi cuộc gọi lừa đảo.
Google Tin Nhắn
- Tính năng: Cảnh báo tin nhắn đáng ngờ, lọc liên kết không an toàn bằng AI.
- Lợi ích: Ngăn chặn tin nhắn lừa đảo trước khi người dùng nhấp vào.
Từ khóa phụ: Google Play Protect, Safe Browsing, bảo mật Gmail, xác thực ứng dụng.
Bắt bài lừa đảo online
Dưới đây là các tình huống thử thách để nhận diện lừa đảo:
Tình huống 1: Cuộc gọi từ sàn chứng khoán
- Mô tả: Số lạ tự xưng nhân viên sàn chứng khoán, cam kết lợi nhuận 15-20% mỗi tháng.
- Đáp án: Lừa đảo. Dấu hiệu: Số lạ, cam kết lợi nhuận cao bất thường, không xác minh được danh tính.
- Bí kíp phòng, chống: Sử dụng Google Điện Thoại để xác minh và chặn số không chính chủ.
Tình huống 2: Tư vấn đầu tư trực tiếp
- Mô tả: Nhân viên sàn chứng khoán hẹn gặp tại văn phòng chính thức, không yêu cầu chuyển tiền qua điện thoại.
- Đáp án: Thật. Dấu hiệu: Số chính chủ, hẹn tư vấn trực tiếp tại địa điểm rõ ràng.
- Bí kíp phòng, chống: Xác minh thông tin qua kênh chính thức trước khi đến.
Tình huống 3: Thu hồi vốn treo
- Mô tả: Trang web chuyên nghiệp quảng cáo thu hồi tiền bị lừa.
- Đáp án: Lừa đảo. Dấu hiệu: Quảng cáo không rõ nguồn gốc, yêu cầu chuyển tiền để xử lý hồ sơ.
- Bí kíp phòng, chống: Trình báo Công an, không chuyển tiền cho trang web lạ.
Tình huống 4: Lừa đảo tình cảm
- Mô tả: Người lạ hấp dẫn kết bạn, dụ đầu tư qua sàn giao dịch giả.
- Đáp án: Lừa đảo. Dấu hiệu: Tài khoản giả mạo, dụ đầu tư với lợi nhuận cao.
- Bí kíp phòng, chống: Hạn chế chia sẻ thông tin cá nhân, báo cáo ngay khi nghi ngờ.
Từ khóa phụ: Nhận diện lừa đảo, dấu hiệu lừa đảo online, bảo mật mạng xã hội.
Lời kết
Lừa đảo trực tuyến ngày càng tinh vi, đòi hỏi mỗi người cần nâng cao nhận thức và kỹ năng tự bảo vệ. Dưới đây là các bước đơn giản để bảo vệ bản thân:
- Cảnh giác với người lạ: Không kết bạn hoặc chia sẻ thông tin với tài khoản chưa rõ danh tính.
- Bảo vệ thông tin cá nhân: Không cung cấp CMND/CCCD, tài khoản ngân hàng, mã OTP.
- Kiểm tra liên kết và ứng dụng: Không nhấp vào liên kết lạ, chỉ tải ứng dụng từ nguồn uy tín.
- Sử dụng công cụ bảo mật: Cài đặt Google Play Protect, bật Duyệt web an toàn.
- Báo cáo kịp thời: Liên hệ cơ quan Công an gần nhất khi phát hiện dấu hiệu lừa đảo.
Cẩm nang này, phối hợp giữa Cục An ninh mạng và Phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao và Google, là công cụ hữu ích giúp bạn sử dụng Internet an toàn hơn. Hãy chia sẻ để bảo vệ cộng đồng!
Theo dõi thông tin liên hệ:
- Website: cschd.gov.vn
- Mạng xã hội:
Từ khóa phụ: Chung tay phòng chống lừa đảo, an toàn mạng, bảo mật thông tin.
Tài liệu tham khảo chi tiết tại đây:
